Sentence alignment for gv-ell-20111223-8022.xml (html) - gv-epo-20140112-888.xml (html)

#ellepo
1Ανατολικό Τιμόρ: Χτίζοντας μια χώρα με διαφορετικές γλώσσεςOrienta Timoro: Konstrui unu landon el multaj lingvoj
2Το άρθρο αυτό αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Γλώσσες και Διαδίκτυο.Ĉi tiu artikolo estas parto de nia speciala temo Lingvoj kaj la Interreto.
3Στις 28 Νοεμβρίου 1975, το Τιμόρ Λέστε κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του, έπειτα από σχεδόν τέσσερις αιώνες πορτογαλικής αποικιοκρατίας [en].En Novembro 28, 1975, Orienta Timoro unuflanke proklamis sian sendependecon, post preskaŭ kvar jarcentoj de portugala koloniigo.
4Αν και η διακήρυξη ήταν στα πορτογαλικά, μόλις λίγες ημέρες αργότερα εισέβαλε στη χώρα η Ινδονησία και η χρήση της γλώσσας αυτής απαγορεύτηκε για 24 ολόκληρα χρόνια που κράτησε η κατοχή [en] αυτή (1975-1999).La deklaro estis legita en la portugala, sed nur kelkajn tagojn poste Indonezio invadis la landon, kaj la uzo de tiu sama lingvo estis malpermesita dum la dudek kvar jaroj, kiujn la okupacio daŭris (1975-1999).
5Όταν το Ανατολικό Τιμόρ έγινε ανεξάρτητη [en] χώρα το 2002, και η tetum και τα πορτογαλικά επιλέχθηκαν ως επίσημες γλώσσες του νεογέννητου κράτους.Kiam Orienta Timoro iĝis sendependa lando en 2002, kaj la tetuma kaj la portugala lingvoj estis elektitaj kiel oficialaj por la novnaskita lando.
6Παρόλ' αυτά, ο αριθμός των εθνικών γλωσσών [en] φτάνουν τις 16 και δεκάδες άλλοι διάλεκτοι χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση από τους πολίτες του Τιμόρ.Tamen, la nombro de naciaj lingvoj estas ĝis 16, kaj dekoj da aliaj dialektoj estas uzataj ĉiutage de la timoraj civitanoj.
7Ταυτότητα και ιδιώματαIdiomo(j) de Identeco
8Hau nia lian, hau nia rain (Η γλώσσα μου, η πατρίδα μου).Hau nia lian, hau nia rain (Mia lingvo, mia hejmlando).
9Φωτογραφία: Sapo Noticias Timor Leste (public domain).Bildo de Sapo Noticias Timor Leste (publika havaĵo).
10Στην πράξη, η tetum, lingua franca του Ανατολικού Τιμόρ, είναι η πιο διαδεδομένη γλώσσα σε όλη τη χώρα.En la praktiko, la tetuma, la pontolingvo de Orienta Timoro, estas la plej vaste parolata tra la tuta teritorio.
11Από την άλλη πλευρά, “τα πορτογαλικά δεν είναι η γλώσσα της ενότητας, αλλά της ταυτότητας”, ανέφερε ο Mari Alkatiri, ηγέτης του κόμματος της αντιπολίτευσης Fretilin, σε ένα άρθρο [pt] από το 2007 από τον Πορτογάλο δημοσιογράφο Paulo Moura, αναδημοσιευμένο στο blog Ciberdúvidas da Língua Portuguesa (Κυβερνο-αμφιβολίες της πορτογαλικής γλώσσας).Aliflanke, “La portugala ne estas la lingvo de unueco, sed ĝi estas la lingvo de identeco”, diris Mari Alkatiri, la estro de Fretilin (la opozicia partio), en artikolo [pt] de 2007 al la Portugala ĵurnalisto Paulo Moura. La teksto estis republikigita en la blogo Ciberdúvidas da Língua Portuguesa (Ciberduboj el la portugala).
12Ο Moura εξηγεί περαιτέρω γιατί μετά την ανεξαρτησία υπάρχει “μια τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού” που δε μιλά πορτογαλικά:Moura plu klarigas, kial post la sendependiĝo restas “grandega plejmulto de la loĝantaro”, kiu ne parolas la portugalan:
13Έμαθαν ινδονησιακά μπαχάσα και αγγλικά ως δεύτερες γλώσσες και στο σπίτι μιλούν τέτουμ, πέρα από κάποια άλλη γλώσσα του Τιμόρ, όπως οι Fataluku και Baikeno.Ili lernis la indonezian kaj anglan kiel duajn lingvojn, kaj ili parolas la tetuman hejme, krom iu alia timora lingvo, kiel fataluku aŭ baikeno.
14Είναι η λεγόμενη γενιά “Tim-Tim”, από την ονομασία Timor-Timur, όπως αποκαλούσαν την 27η επαρχία τους οι Ινδονήσιοι.Ĝi estas la tiel nomata generacio de “Tim-Tim”, de la nomo “Timor-Timur”, kiel indonezianoj nomis sian 27an provincon.
15Πολλοί έχουν σπουδάσει στην Ινδονησία ή την Αυστραλία και είναι δύσκολο να τους εξηγήσει κανείς στις μέρες μας τη σημασία των πορτογαλικών.Multaj studis en Indonezio aŭ en Aŭstralio, kaj estas malfacile klarigi al ili, nuntempe, la gravecon de la portugala.
16Ακόμη χειρότερα, καθώς βλέπουν ότι η προνομιούχος ελίτ των πολιτικών μιλούν πορτογαλικά και καθώς η πρόσβασή τους σε εργασία στο δημόσιο τομέα εμποδίζεται, καθώς δε μιλούν την τωρινή επίσημη γλώσσα, η νεολαία αυτή έχει αναπτύξει εχθρότητα απέναντι στην Πορτογαλία και τα πορτογαλικά.Eĉ pli malbone, kiam ili vidas, ke la privilegiitaj politikaj elitoj parolas la portugalan, kaj ilia propra aliro al laboro en la publika administrado estas barita, ĉar ili ne parolas la nunan oficialan lingvon, ĉe tiuj gejunuloj aperis ia malamikeco al Portugalio kaj la portugala lingvo.
17Η αναφορά του 2011 της Παγκόσμιας Τράπεζας για την πρόοδο της χώρας την τελευταία δεκαετία δείχνει [en] πως “τα πορτογαλικά ομιλούνται μόνο από το 5% του πληθυσμού” και προσθέτει πως “μέχρι το 2009, περισσότερο από το 70% των μαθητών σε διαγωνίσματα στο τέλος της πρώτης τάξης δεν μπορούσαν να διαβάσουν ούτε μια λέξη ενός απλού κειμένου στα πορτογαλικά.La raporto de Monda Banko de la jaro 2011 pri la progreso de la lando dum la lasta jardeko ilustras, ke “la portugala estas parolata de nur 5 procento de la loĝantaro” kaj aldonas ke “de 2009, pli ol 70 procentoj de studentoj, kiuj estis ekzamenitaj en la fino de la unua lernojaro, ne povis legi eĉ unu vorton el simpla teksto en la portugala.
18Πρόκειται για θλιβερό ρεκόρ μετά από 10 χρόνια προσπάθειας (…). Ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού ίσως είναι λειτουργικά αναλφάβητοι.”Ĉi tio estas malagrabla rezulto post 10 jaroj da klopodoj (…). grandega kvanto de la loĝantaro eble estas funkcie analfabetoj. “
19Διαδικτυακή καταγραφή των γλωσσώνEnreta dokumentado de lingvoj
20Σύμφωνα με τον Άτλαντα των υπό εξαφάνιση γλωσσών στον Πλανήτη [en] της UNESCO, έξι γλώσσες του Τιμόρ απειλούνται με εξαφάνιση.Laŭ la Atlaso de la Mondaj Lingvoj en Danĝero de Unesko , estas ses Timoraj lingvoj minacataj de formorto.
21Γλώσσες του Ανατολικού Τιμόρ.Lingvoj de Orienta Timor.
22Χάρτης από την ιστοσελίδα Fataluku Language Project.Mapo de la retejo de Fataluku Language Project (Lingva Projekto de Fataluku).
23Στο γράφημα που δίνεται, ως ευάλωτες θεωρούνται οι γλώσσες Adabe (από το νησί Atauro), Habu (από την επαρχία Manatuto) και οι Kairiu-Midiki και Naueti (από την επαρχία Viqueque), καθώς “τα περισσότερα παιδιά των περιοχών αυτών μιλούν τις γλώσσες, αλλά η χρήση τους περιορίζεται σε ορισμένους τομείς”, όπως το σπίτι και η παραδοσιακή ζωή.En la skizo provizita, adabeo (de la insulo de Atauro), habuo (el la distrikto de Manatuto), kaj kairiu-midikio kaj nauetio (el la distrikto de Viqueque ), estas konsiderata vundeblaj, ĉar “plej multaj infanoj de la areoj parolas la lingvon, sed ĝi povas esti limigita al certaj medioj”, kiel hejmo kaj tradicia vivo.
24Ένα επίπεδο παραπάνω βρίσκεται η Waima'a, η οποία θεωρείται άκρως απειλούμενη - “τα παιδιά δεν μαθαίνουν τη γλώσσα πλέον σαν μητρική τους στο σπίτι”.Je unu nivelo pli alte estas waima'ao, konsiderata krize endanĝerigita - “infanoj ne plu lernas la lingvon kiel gepatran lingvo en la hejmo”.
25Στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, η γλώσσα Maku'a, η οποία σύμφωνα με τον Άτλαντα είχε μόνο 50 ομιλητές το 1981, είναι άκρως απειλούμενη και ίσως μπορεί να έχει ήδη εξαφανιστεί.En la nordorienta pinto de la insulo, la maku'aa lingvo, kiun laŭ la Atlaso havis nur 50 parolantojn en 1981, estas krize endanĝerigita, kaj eble eĉ jam formortis.
26Μόνο ένα φυλλάδιο [en] έχει δημοσιευτεί σε αυτή τη γλώσσα.Estis nur unu libreto iam eldonita en tiu ĉi lingvo.
27Κάποιες ωστόσο από τις γλώσσες του Ανατολικού Τιμόρ έχουν βρει το δρόμο τους στα νέα ΜΜΕ και διαδικτυακές πλατφόρμες, κάτι που μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχειά τους.Kelkaj el la lingvoj de Orienta Timoro tamen estas farantaj sian vojon en novaj komunikiloj kaj retaj platformoj, kiuj povas subteni ilian pluvivon.
28Τέτοια είναι η περίπτωση της Fataluku, γλώσσας Παπούα που ομιλείται από 350.000 άτομα στο ανατολικότερο τμήμα του Τιμόρ, η οποία έχει καταγραφεί αρκετά εκτενώς στις ιστοσελίδες Fataluku Language Project and Fataluku Community.Tia estas la kazo de fataluku, papua lingvo parolata de 35.000 homoj en la plej orienta distrikto de Timoro, kiu estas sufiĉe bone dokumentita en la retejo de Projekto de fatalukua lingvo kaj fatalukua komunumo.
29Μια ομάδα νεαρών καλλιτεχνών από την περιοχή Lospalos τη χρησιμοποιούν για τις μουσικές και άλλες τους παραστάσεις:Grupo de junaj artistoj el la regiono de Lospaloso uzas ĝin en siaj muzikaj kaj spektaklaj verkoj:
30Ένα ερευνητικό πρόγραμμα καταγραφής γλωσσών από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης έχει προωθήσει αρκετές γλώσσες του Τιμόρ με τη βοήθεια φοιτητών σε προγράμματα ανταλλαγής, όπως τις διαλέκτους Osoroa και Fatumaka της γλώσσας Makasae, της “κύριας γλώσσας στο ανατολικό τμήμα του Τιμόρ Λέστε”, καθώς και τις Waima'a, Fataluku, Mambae και Tokodede.Esplorprojekto por lingva dokumentaro de la Universitato de Havajo donis subtenon al pluraj timoraj lingvoj kun la helpo de interŝanĝaj studentoj. Temas ekzemple pri la osoroa kaj fatumaka dialektoj de makasae - la “ĉefa lingvo en la orienta parto de Timoro-Leste” - kaj ankaŭ waima ‘a, fataluku, mambae kaj tokodede.
31Η τελευταία χρησιμοποιείται συχνά από τον Πορτογάλο γλωσσολόγο και μεταφραστή João Paulo Esperança στο blog του Hanoin Oin-oin (Ποικίλες σκέψεις) [tet].La lasta estas foje uzata de la portugala lingvisto kaj tradukisto João Paulo Esperança sur lia blogo Hanoin Oin-oin (Diversaj pensoj) [tet].
32Κορίτσι από το Ανατολικό Τιμόρ μιλά (δεξιά προς αριστερά) Bunak, Tetum, Fataluku και πορτογαλικά.Unu Orienta Timora knabino parolas (horloĝdirekte) Bunak, Tetuma, Fataluku kaj Portugala.
33Μετάφραση: "Στα Bunak/Tetum/Fataluku/πορτογαλικά, λέμε: Είμαι στο Dili.Traduko: “En Bunak / Tetuma / Fataluku / Portugala, ni diras: Mi estas en Dili.
34Έχω κάποια χρήματα.Mi havas iom da mono.
35Δεν έχω καθόλου χρήματα."Mi ne havas monon.”
36Φωτογραφία: Joao Paulo Esperança (public domain).Bildo de Joao Paulo Esperança (publika havaĵo).
37Άλλος ένας blogger σε υπο-εκπροσωπούμενες γλώσσες είναι ο Abe Barreto Soares, που το 2009 παρουσίασε συνέντευξή του [en] το Global Voices: πέρα από το ότι γράφει σε αγγλικά, τέτουμ και ινδονησιακά μπαχάσα, διατηρεί επίσης ένα blog ποίησης στη γλώσσα Galole από την επαρχία Limusan (Manatuto).Alia blogisto en sub-reprezentitaj lingvoj estas Abe Barreto Soares, kiu estis intervjuita por Tutmondaj Voĉoj en 2009, kaj kiu krom skribi en la angla, la tetuma, kaj la indonezia, ankaŭ konservis poezian blogon en la galolea lingvo el la distrikto de Manatuto nomata Limusan.
38Λίγο πιο μακριά στο Νότο, η γλώσσα Idaté λαμβάνει κυρίαρχη θέση στο blog του Ildefonso Pereira.Iom pli sude, en la lingvo idaté, aperis la blogo de Ildefonso Pereira.
39Το Facebook χρησιμοποιείται επίσης για επικοινωνία στις γλώσσες του Τιμόρ, όπως για παράδειγμα σε αυτή την ομάδα στο Naueti.Ankaŭ Facebook estas uzata por komunikado en timoraj lingvoj, kiel ekzemple tiu ĉi grupo en naueti.
40Πέρυσι, έγινε μια πρόταση [en] για τη χρήση πρώτα των μητρικών γλωσσών στο εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως υπογραμμίζει η ταινία μικρού μήκους με τίτλο Lian Inan (Μητρική Γλώσσα) [tet], τονίζοντας “τη σημασία της πρώτης γλώσσας για ένα παιδί στο να το βοηθήσει να μάθει να διαβάζει και να γράφει, να σέβεται την κουλτούρα των γονιών του και της κοινότητας και να αποκτήσει αργότερα επάρκεια στις επίσημες γλώσσες του Τιμόρ Λέστε”:Pasintjare propono estis farita por uzi gepatran lingvon unue en la nacia edukada programo, kiel ĉi tiu mallonga filmo titolita Lian Inan (Gepatra Lingvo) [tet] atentigas, reliefigante “la gravecon de unua lingvo de infano por helpi ilin lerni legi kaj skribi, por respekti la kulturon de iliaj gepatroj kaj komunumoj, kaj pli rapide flue lerni la oficialajn lingvojn de Timoro-Leste “: Ĉi tiu artikolo estas parto de nia speciala temo Lingvoj kaj la Interreto.