# | ell | spa |
---|
1 | Κροατία: Η μνήμη ενός χωριού 71 χρόνια μετά την καταστροφή του από τους Ναζί | Los recuerdos persisten en una aldea croata, 71 años después de que los nazis la destruyeran |
2 | Ορισμένα από τα κατεστραμμένα σπίτια του χωριού Λίπα από την 30ή Απριλίου 1944. | Algunas de las casas en Lipa destruidas durante ese 30 de abril de 1944. |
3 | Τα ερείπια διατηρούνται για να κρατούν ζωντανή τη μνήμη του τρόμου του μίσους. | Las ruinas se han conservado para mantener viva la memoria del horror del odio. |
4 | Φωτογραφία: Marinella Matejčić | Crédito de la foto: Marinella Matejčić. |
5 | Στις 30 Απριλίου 1944, γύρω στις 2:30 το απόγευμα το χωριό Lipa [hr] στην Κροατία περικυκλώθηκε από ομάδα Γερμανών αξιωματικών των SS [en] και μελών της Βέρμαχτ, καθώς και ιταλικών φασιστικών δυνάμεων. | El 30 de abril de 1944, alrededor de las 2:30 de la tarde, la aldea de Lipa en Croacia fue rodeada por un grupo de oficiales de la división alemana de las SS y miembros de la Wehrmacht así como la milicia fascista italiana. |
6 | Λέγεται ότι υπήρχαν Τσέτνικ και μέλη της Σλοβένικης Πολιτοφυλακής [en] στην ομάδα και βρίσκονταν υπό τις διαταγές του Aurelio Piese, ηγέτη της φασιστικής στρατιωτικής δύναμης στην Rupa της Κροατίας. | Supuestamente, había chetniks y miembros de la Guardia Nacional Eslovenia en el grupo, y estaban bajo el mando de Aurelio Piese, jefe de la milicia fascista en Rupa, Croacia. |
7 | Όρμησαν μες στο χωριό γύρω στις 3 η ώρα και άρχισαν να κλέβουν ό,τι μπορούσαν να κουβαλήσουν, ακόμα και ζωντανά. | Irrumpieron en la aldea cerca de las tres de la tarde, y empezaron a robar todo lo que pudieron cargar, incluido ganado. |
8 | Βίασαν γυναίκες και κορίτσια, σφάγιασαν βρέφη και ηλικιωμένους. | El grupo violó a mujeres y niñas, masacró a los bebés y los ancianos. |
9 | Αφότου βασάνισαν και δολοφόνησαν 21 άτομα, συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσαν με αυτό τον τρόπο να καταστρέψουν το χωριό, οπότε άλλαξαν τακτική. | Después de torturar y asesinar a 21 personas, se dieron cuenta de que no iban a poder destruir la aldea de esa manera, así que cambiaron de táctica. |
10 | Μάζεψαν όλους τους κατοίκους του χωριού, τους είπαν να μαζέψουν το βιος τους σε έναν μπόγο και διέταξαν τη μεταφορά τους σε στρατόπεδα εγκλεισμού. | Reunieron a todos los de la aldea, les dijeron que empacaran sus objetos de valor en un atado y ordenaron que los enviaran a campos de internamiento. |
11 | Οι Ναζί οδήγησαν τον κόσμο στην οικία Kvartika, στο σπίτι με τον αριθμό 20 στην είσοδο του χωριού, τους είπαν να μπουν μέσα κι έπειτα έριξαν χειροβομβίδες και πυροβόλησαν προς τα εκεί. | Los nazis llevaron a la gente a la casa de Kvartika, la casa número 20 a la entrada de la aldea, y les dijeron que entraran, después de lo cual arrojaron bombas incendiarias y dispararon contra la casa. |
12 | Η ομάδα έπειτα περιέλουσε το σπίτι με πετρέλαιο και έκαψε όλους όσοι ήταν κλειδωμένοι μέσα. | El grupo militante luego empapó la casa con petróleo y la quemó con todos encerrados. |
13 | Δολοφόνησαν 269 άτομα, μεταξύ των οποίων 121 παιδιά, ηλικίας 7 μηνών έως 15 ετών. | Asesinaron a 269 personas, de las cuales 121 eran niños de entre siete meses a 15 años. |
14 | Οι Ναζί έκαψαν ολόκληρο το χωριό συθέμελα και απομάκρυναν τα απανθρακωμένα πτώματα. | Los nazis quemaron toda la aldea hasta sus cimientos y retiraron los cuerpos incinerados. |
15 | Το χωριό Λίπα καταστράφηκε ολοκληρωτικά: και οι 87 κατοικίες και τα 85 λοιπά κτίρια. | Lipa quedó completamente destruida, todas sus 87 casas y 85 construcciones nexas. |
16 | Από όλους τους κατοίκους που βρίσκονταν εκεί εκείνη την ημέρα, γλίτωσαν μόνο ένας άνδρας και μια γυναίκα. | De todos los aldeanos que estuvieron ahí ese día, solamente sobrevivieron un hombre y una mujer. |
17 | Οι Ναζί ψάχνουν τους μπόγους των θυμάτων για τιμαλφή. | Nazis rebuscan los bultos de las víctimas, juntando objetos de valor. |
18 | Πρόκειται για τις αυθεντικές φωτογραφίες, με την ευγενή παραχώρηση του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου της Κροατικής Ακτογραμμής στην πόλη Ριέκα. Αναδημοσιεύονται με άδεια. | Fotografías originales, cortesía del Museo Marítimo y de Historia del Litoral Croata Rijeka, publicado con autorización. |
19 | Η ενέργεια της ομάδας των Ναζί αποτυπώθηκε σε φωτογραφικό φακό από τους αυτουργούς, ως υλικό “καυχησιάς” για τους ανωτέρους και τους φίλους τους. Το φιλμ αργότερα μεταφέρθηκε για εμφάνιση στο φωτογραφικό εργαστήριο του Silvestar Marož στην Ilirska Bistrica της Σλοβενίας, μόλις 17,5 χιλιόμετρα από το χωριό Λίπα. | La acción del grupo nazi fue registrada en cámara por los perpetradores, con la idea de ser material de alardear para sus superiores y amigos, y luego la película fue llevada al taller de fotografía de Silvestar Marož en Ilirska Bistrica, Eslovenia, apenas a 17.5 kilómetros de Lipa, para ser desarrollada. |
20 | Η αδερφή του έβγαλε διπλά αντίτυπα από τις φωτογραφίες και τις έκρυψε, οπότε διασώθηκαν μετά το τέλος του πολέμου. | Su hermana hizo duplicados de las fotografías y los escondió, así que fueron preservados hasta el final de la guerra. |
21 | Όταν τα πάντα είχαν τελειώσει, οι φωτογραφίες τοποθετήθηκαν στη βιτρίνα του φωτογραφείου, μήπως και τις αναγνωρίσει κάποιος. | Cuando todo terminó, las fotografías se pusieron en la vitrina del taller para que alguien las reconociera. |
22 | Δεν πέρασε καιρός και κάποιος περαστικός αναγνώρισε το χωριό. | No pasó mucho hasta que un transeúnte reconoció la aldea. |
23 | Οι φωτογραφίες αποτελούν πλέον κομμάτι του Κέντρου Μνήμης “Το χωριό Λίπα Θυμάται”, το οποίο εγκαινιάστηκε [hr] στις 8 Μαρτίου 2015. | Las fotografias son ahora parte del Centro Conmemorativo Lipa Recuerda, que abrió oficialmente el 8 de marzo de 2015. |
24 | Η έφορος Vana Gović εξηγεί στο Global Voices: | La curadora Vana Gović explicó a Global Voices: |
25 | Χρησιμοποιούμε σήμερα φωτογραφίες που θεωρούνταν πολεμικά τρόπαια για να καταδικάσουμε την πράξη αυτή. | Las fotos que se concibieron como trofeos de guerra las usamos hoy para condenar este acto. |
26 | Έχουμε επιτύχει μια αξιοπρεπή αντιμετώπιση των κειμηλίων, καθώς οι συγκλονιστικές αυτές εικόνες προβάλλονται μόνο και μόνο προκειμένου ο επισκέπτης να δημιουργήσει μια σχέση μαζί τους. | Hemos logrado un trato digno para estos artículos conmemorativos, pues estas imágenes trascendentales se muestran solamente si hay una persona que puede demostrar una relación con ellas. |
27 | Το δωμάτιο στον πρώτο όροφο είναι πολύ προσωπικό: με χαμηλό φωτισμό για περισυλλογή, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να σχετιστούν με τα θύματα και τα εγκλήματα εναντίον τους. | La habitación del primer piso es privada, con iluminación tenue con la intención de ser lugar de reflexión, para que los visitantes puedan establecer una relación con las víctimas y los crímenes que sufrieron. |
28 | Ο πρόδρομος του τωρινού Κέντρου Μνήμης ήταν το Μουσείο Μνήμης του χωριού Λίπα, που εγκαινιάστηκε το 1968, ενώ η εθνογραφική συλλογή και τα σωζόμενα ερείπια ενσωματώθηκαν το Μάιο του 1969. | El antecesor del Centro Conmemorativo de ahora fue el Museo Conmemorativo de Lipa, inaugurado en 1968, aunque la colección etnográfica y las ruinas preservadas se agregaron en mayo de 1969. |
29 | Το ίδιο κτίριο στέγασε ένα νηπιαγωγείο, έναν παιδικό σταθμό και ένα κέντρο ημερήσιας απασχόλησης για παιδιά από το Λίπα που πήγαιναν σχολεία στα απομακρυσμένα χωριά Ρούπα και Ματούλι. | El mismo edificio albergó un colegio para niños de preescolar, un jardín de niños y una guardería para después de horario de oficina para niños de Lipa que asistían al colegio en las aldeas lejanas de Rupa y Matulji. |
30 | Το μουσείο και το σχολείο βρίσκονταν υπό τη διεύθυνση της Danica Maljavac, δασκάλας ιστορίας και γεωγραφίας, της οποίας η γιαγιά ήταν μια από τους δυο επιζώντες του χωριού και έχει συχνά μιλήσει δημόσια [en] για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στο Λίπα. | El museo y colegio estaba bajo la dirección de Danica Maljavac, profesora de historia y geografía, cuya abuela fue una de los dos sobrevivientes y que a menudo ha hablado públicamente sobre las atrocidades cometidas en Lipa. |
31 | Το Κέντρο Μνήμης, στην καρδιά του χωριού, αποτελείται από ένα υπόγειο, ένα ισόγειο και έναν όροφο. | El Centro Conmemorativo, ubicado en el corazón de la aldea, consiste de un sótano, plata baja y piso superior. |
32 | Το υπόγειο περιλαμβάνει την εθνολογική συλλογή της περιοχής και δεν έχει ανοίξει ακόμα δημόσια, ενώ το ισόγειο και ο πρώτος όροφος είναι ανοιχτά στο κοινό και διηγούνται την φριχτή ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στα Δυτικά Βαλκάνια. | El sótano contiene la colección etnológica de la región y todavía no ha abierto, mientras que la planta baja y el piso superior están abiertos y cuentan la aterradora historia de la Segunda Guerra Mundial en los Balcanes del oeste. |
33 | Το ισόγειο έχει έναν πολυλειτουργικό χώρο και μια μόνιμη έκθεση με θέμα την ιστορία και τη ζωή στο Λίπα και σε ολόκληρο το καρστ του Λιβόρνο. | La planta baja tiene un espacio multifuncional y una exhibición permanente sobre la historia y la vida de Lipa y toda el área Liburnia Karst. |
34 | Πέραν των φωτογραφιών που προσφέρουν ένα ευρύτερο πλαίσιο, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν το σλοβένικο ντοκιμαντέρ “Η μέρα που πέθανε το Λίπα”, όπου οι επιζώντες μάρτυρες περιγράφουν την τρομερή μέρα και ακούγονται μαρτυρίες πληροφοριοδοτών. | Además de las fotografías con contexto, los vistantes pueden ver el documental eslovenio “El día que Lipa murió”, donde los testigos sobrevivientes describen el terrible día y se escuchan testimonios de informantes. |
35 | Καθώς το κέντρο προσπαθεί να συνεχίσει την παράδοση του προηγούμενου, το ισόγειο θα χρησιμοποιείται ως κοινόχρηστος χώρος για συναντήσεις, ποικίλες εκθέσεις και άλλες εκδηλώσεις. | Como el centro está tratando de continuar la tradición del Centro Conmemorativo, la planta baja será usada como una habitación comunitaria para encuentros, diversas exhibiciones y otras actividades. |
36 | Θύματα, που αργότερα συγκεντρώθηκαν και αποτεφρώθηκαν. | Víctimas, que luego fueron reunidas y quemadas. |
37 | Πρόκειται για τις αυθεντικές φωτογραφίες, με την ευγενή παραχώρηση του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου της Κροατικής Ακτογραμμής στην πόλη Ριέκα. | Fotografía original, cortesía del Museo Marítimo y de Historia del Museo Marítimo y de Historia del Litoral Croata Rijeka, publicado con autorización. |
38 | Αναδημοσιεύονται με άδεια. | Gović dice: |
39 | Η έφορος Gović αναφέρει: Η μόνιμη έκθεση στο ισόγειο είναι αφιερωμένη στη ζωή πριν και μετά το μαρτύριο του Λίπα. | La exhibición permanente en la planta baja está dedicada a la vida antes y después del sufrimiento de Lipa. |
40 | Πρόθεσή μας είναι κάθε επισκέπτης που έρχεται στο μουσείο να μάθει ότι το τραγικό και φρικτό αυτό γεγονός δεν ήταν ούτε η αρχή ούτε το τέλος των κατοίκων του Λίπα. | Nuestra intención es hacer que todo visitante, luego de visitar el museo, sea consciente de que este acontecimiento trágico y horrible no fue el inicio ni el final del pueblo de Lipa. |
41 | Αν και η κοινότητα αυτή σημαδεύτηκε από την μεγάλη αυτή καταστροφή από τους Ναζί, είναι μόνο ένα κομμάτι της ταυτότητάς τους. | Aunque la severa destrucción de los nazis marcó a esta comunidad, es solamente una parte de su identidad. |
42 | Όπως στη σφαγή του Λίντιτσε στην Τσεχία [en] και στο Οραντούρ-Σιρ-Γκλαν στη Γαλλία [en], έτσι και το Λίπα καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Ναζί και σκοτώθηκαν όλοι του οι κάτοικοι. | Como Lidice checo y Oradour Sur Glane en Francia, también Lipa fue destruida completamente por los nazis, que mataron a todos los que encontraron. |
43 | Το Λίπα όμως είναι μοναδικό από μια άποψη: είναι το μόνο μέρος από τα τρία, που συνέχισε να ζει. | Pero Lipa es único en un aspecto: es el único lugar de los tres que siguió viviendo. |
44 | Ο πρώτος όροφος αφηγείται την ιστορία της καταστροφής, των ανθρώπων και του μίσους. | La planta baja cuenta la historia de la destrucción, personas y odio. |
45 | Όταν οι επισκέπτες ανεβαίνουν τα σκαλιά, υπάρχει ηχητική υπόκρουση με το ναζιστικό εμβατήριο, το λεγόμενο “βάδισμα της χήνας [en]”, και οι τοίχοι καλύπτονται με αντίγραφα από στρατιωτικά κράνη. | Cuando los visitantes suben las escaleras, hay un sonido instalado de la marcha nazi, llamada “paso de la oca“, y las paredes están cubierta con réplicas de cascos militares. |
46 | Τόσο οι σκάλες όσο και οι πάνω αίθουσες είναι μαύρες, με χαμηλό φωτισμό και ησυχία - ώστε ο καθένας να μπορεί να “συνδεθεί” με τα θύματα και να διαβάσει την ιστορία τους. | Los peldaños y las habitaciones de arriba son negros, con luz tenue y en silencio -para que todas las personas puedan identificarse con las víctimas y leer su historia. |
47 | Τα ονόματα όσων δολοφονήθηκαν δεν τοποθετήθηκαν σε έναν ενιαίο συλλογικό κατάλογο, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν την ταυτότητάς τους. | Los nombre de las personas muertas no se pusieron en una gran lista colectiva, en un intento de preservar su identidad. |
48 | Αντιθέτως, τα ονόματά τους τοποθετήθηκαν σε μικρά σπίτια, που φέρουν ξεχωριστά ονόματα και διευθύνσεις, μιμούμενα το χωριό όπως ήταν κάποτε. | En cambio, sus nombres han sido marcados en casitas con nombres individuales y direcciones, imitando la aldea que fue alguna vez. |
49 | Το Κέντρο Μνήμης αποτελεί τμήμα του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου της Κροατικής Ακτογραμμής στην πόλη Ριέκα. | El Centro Conmemorativo Lipa Recuerda es parte de Museo Marítimo y de Historia del Litoral Croata de la ciudad de Rijeka. |
50 | Ποια όμως ήταν τα γεγονότα που προηγήθηκαν της φρίκης αυτής; Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας [en] το Σεπτέμβριο του 1943, η περιοχή του καρστ του Λιβόρνο πέρασε υπό τη φασιστική Δημοκρατία του Σαλό [Ιταλική Κοινωνική Δημοκρατία], η οποία ιδρύθηκε από τον Αδόλφο Χίτλερ στη βόρεια Ιταλία για τον Ιταλό ντούτσε Μπενίτο Μουσολίνι. | Pero, ¿cuáles fueron los hechos que antecedieron a este horror? Luego de la capitulación de Italia en setiembre de 1943, la zona de Liburnia karst cayó bajo la fascista “República Social Italiana”, que fue fundada por Adolf Hitler en el norte de Italia, para el Duce italiano Benito Mussolini. |
51 | Ωστόσο, και στη “Δημοκρατία” και στην Επιχειρησιακή Ζώνη Παράκτιας Περιοχής Αδριατικής [en], όπου ανήκε το Λίπα, την εξουσία κατείχαν γερμανικές ναζιστικές δυνάμεις. | De todas maneras, tanto en la “República” y en la zona de operaciones del litoral del Adriático, del que Lipa era parte, las tropas nazis alemanas estaban a cargo. |
52 | Ο στρατηγός Λούντβιχ Κύμπλερ ηγούνταν του 97ου Γερμανικού Σώματος Στρατού, ενώ η αστυνομία και τα SS βρίσκονταν υπό την ηγεσία του Oντίλο Γκλομπότσνικ, ενός από τους μεγαλύτερους Ναζί εγκληματίες και ιθύνων νους πίσω από τα στρατόπεδα εξόντωσης στην Πολωνία. | El general Ludwig Kübler era el oficial al mando de los XCVII Corps alemanes, mientras la policía y las SS estaban a manos de Odilo Globocnik, uno de los mayores criminales nazis y el cerebro detrás de los campos de exterminio en Polonia. |
53 | Από το 1944, το αντιστασιακό κίνημα των Παρτιζάνων [en] αύξανε τον αριθμό και το μέγεθος των ενεργειών τους στην περιοχή αυτή. | A comienzos de 1944, el movimento de resistencia partisano aumentó el tamaño y cantidad de sus acciones en la zona. |
54 | Εφόσον οι Παρτιζάνοι υστερούσαν σε αριθμούς έναντι των Γερμανών, χρησιμοποιούσαν τακτικές ανταρτοπόλεμου. | Como los partisanos eran superados en número por los alemanes, usaban tácticas de guerrilla de choque y fuga. |
55 | Με επιθέσεις σε δρόμους και σιδηροδρομικές γραμμές, οι αντιστασιακές ομάδες των Παρτιζάνων κατέστρεφαν υποδομές ζωτικής σημασίας για τις ναζιστικές δυνάμεις. | Atacando ferrocarriles y caminos, las tropas de la resistencia partisana destruyeron infraestructura vital para las fuerzas nazis. |
56 | Οι Παρτιζάνοι βρίσκονταν υπό την ηγεσία του Γιόζιπ Μπροζ Τίτο, ηγέτη του underground Κομουνιστικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας (KPJ), και λάμβανε υποστήριξη από τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. | Los partisanos eran liderados por Josip Broz Tito, que era el jefe del clandestino Partido Comunista Yugoslavo (KPJ), y recibía apoyo de la Unión Soviética de Stalin. |
57 | Ο Μπροζ ήταν ένας Κροατο-Σλοβένιος αγρότης, ο οποίος, μετά τη σύλληψή του από τους Ρώσους ως στρατιώτης της Αυστροουγγαρίας κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, έγινε φανατικός κομουνιστής. | Era un campesino croata-esloveno, que luego de ser capturado como soldado austro-húngaro por los rusos durante la Gran Guerra, se convirtió en comunista fanático. |
58 | Αν και οι Παρτιζάνοι ξεγλιστρούσαν, ο ντόπιος πληθυσμός ωστόσο, που παρείχε βοήθεια και υποστήριξη στους Παρτιζάνους, αποτελούσε εύκολο στόχο. | Aunque los partisanos demostraron ser elusivos, la población local, que ofrecía asistencia y apoyo a los partisanos, era un blanco fácil. |
59 | Λόγω των ιδιαίτερων προβλημάτων του με τους Παρτιζάνους, ο Στρατηγός Κύμπλερ έφερε τις δέκα μονάδες του να πολεμήσουν ενάντια στις “συμμορίες”, όπως τις έλεγε. | Debido a sus problemas específicos con los partisanos, el general Kübler llevó sus diez unidades para luchar contra lo que llamaba las “pandillas”. |
60 | Διέταξε και ενθάρρυνε τη δολοφονία, το πλιάτσικο και τα μαζικά αντίποινα εναντίον του πληθυσμού, που στα μάτια των Ναζί δεν ήταν τίποτε άλλο πέρα από τη βάση εφοδιασμού για τους ορκισμένους τους εχθρούς, τους Παρτιζάνους. | Ordenó y animó las muertes, los saqueos y las represalias masivas contra la población, que a los ojos de los nazis, no era más que la base logística de sus enemigos jurados, los partisanos. |
61 | “Τρόμο αντί τρόμου, οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος”: αυτές ήταν οι διαταγές του. | “Terror contra terror, ojo por ojo, diente por diente”, eran sus órdenes. |
62 | Η έφορος Vana Gović εξηγεί: | La curadora Vana Gović explica: |
63 | Οι Ναζί συνέχισαν να επισκέπτονται το χωριό αρκετές μέρες μετά τις δολοφονίες. Στόχος τους ήταν όλοι όσοι βοηθούσαν τους Παρτιζάνους. | Los nazis siguieron visitando la aldea varios días después de las matanzas -su objetivo era cualquiera que ayudara a los partisanos. |
64 | Κατά τη διάρκεια περιπολίας, πέτυχαν έναν γέρο, τον Josip Simčić, και την κόρη του, Vinka. | Durante una patrulla, se encontraron con el anciano Josip Simčić y su hija Vinka. |
65 | Αφού τη βίασαν, οι Ναζί τους ρώτησαν ποιον θέλουν να κρεμάσουν πρώτα. | Luego de violarla, los nazis les preguntaron quién quería ser ahorcado primero. |
66 | Ο Josip είπε σκοτώστε αυτήν πρώτα, γιατί θα είναι ευκολότερο για μένα να τη βλέπω να πεθαίνει στην κρεμάλα παρά το ανάποδο. | Josip dijo que la mataran a ella primero porque sería más fácil para él verla ahorcada que al revés. |
67 | Τους κρέμασαν στο σταυροδρόμι μεταξύ Λίπα και Ρούπα. | Los ahorcaron en el cruce de caminos entre Lipa y Rupa. |
68 | Η κατοικία Kvartika, όπου δολοφονήθηκε σχεδόν όλο το χωριό, είναι πλέον μνημείο και οστεοφυλάκιο. | La casa de Kvartika, donde casi toda la aldea fue asesinada, es ahora un monumento y un osario. |
69 | Το σταυροδρόμι που αναφέρθηκε παραπάνω έχει ένα κενοτάφιο [en]. | El cruce de caminos donde ahorcaron a Josip Simčić y su hija Vinka tiene un cenotafio. |
70 | Ολόκληρο το χωριό διατηρείται, ως υπενθύμιση για τις επόμενες γενιές ότι τέτοια βαρβαρότητα δεν πρέπει να συμβεί ποτέ ξανά. | Toda la aldea se ha convervado como un recordatorio para la posteridad, para que una barbarie así no se repita. |
71 | Το Λίπα θυμάται. | Lipa recuerda. |
72 | Κι έτσι πρέπει να κάνουμε όλοι μας. | Lo mismo deberíamos hacer todos los demás. |
73 | Η οικία Κvartika είναι πλέον μνημείο και οστεοφυλάκιο. | La casa de Kvartika es ahora un monumento y un osario. |
74 | Φωτογραφία: Marinella Matejcic | Crédito de la foto: Marinella Matejcic. |