# | mlg | swa |
---|
1 | Oganda: Aretina Mampihozona Loha Tsy Mamela Ny Ankizy Hanana Ny Ho Aviny | Uganda: Aina Mpya ya Kifafa Yatishia Maisha ya Watoto. |
2 | Ny aretina mampihozona loha [ny rohy rehetra dia amin'ny teny Anglisy] dia aretina mampalemy ara-tsaina sy ara-batana izay mahazo ny zaza 1 ka hatramin'ny 10 taona. Faritra kely ihany ao Atsimon'i Sodana, Tanzania ary Avaratr'i Oganda no misy azy ity. | Ugojwa unaofanana na Kifafa unaosababisha akili na mwili kwa ujumla kushindwa kufanya kazi vizuri, unaathiri watoto walio na umri kati ya mwaka 1 hadi miaka 10. Hadi sasa ugojwa huu umeonekana zaidi katika baadhi ya maeneo ya nchi za Sudani ya Kusini,Tanzania na upande wa Kaskazini mwa Uganda. |
3 | Amin'izao aloha dia tsy mety tsaboina ity aretina ity ary mbola tsy fantatra ny antony. | Ugonjwa huu hadi sasa haujapata tiba na haijafahamika unasababishwa na nini. |
4 | Vao tsy ela izay, nisy olona efa antitra maromaro nampiseho ihany koa ny fambaran'aretina. | Siku za hivi karibuni, dalili za ugojwa huu zimeonekana pia kwa baadhi ya watu wazima. |
5 | Ny tena betsaka voan'ilay aretina dia ny faritra avaratry ny firenena. | Maeneo yaliyoathiriwa na ugonjwa huu zaidi, ni yale ya upande wa kaskazini mwa Uganda. |
6 | Tsy mamela ny ankizy hamokatra ity aretina ity noho izy ireo tsy afaka manao na inona na inona irery, na dia handray antsy hanaovana sakafo aza ho an'ny ankizy vavy, ary na dia hitazona angady hambolena voa iray monja aza ho an'ny ankizy lahy. | Ugonjwa huu unawafanya watoto kushindwa kufanya shughuli yoyote ya uzalishaji; wasichana hawawezi hata kushika kisu ili kuandaa chakula, na kwa wavulana, hawawezi hata kushika jembe na kuotesha walau mbegu moja ya mmea. |
7 | Ny lehilahy lehibe 18 taona dia mety ho lasa toy ny zaza 3 taona ary tsy maintsy trotroina sy fihinina mba hahazo hafanàna ny vatany. | Mwanaume wa miaka 18 anaweza kuonekana kama ni mvulana wa miaka 3, na anapaswa kubebwa na kusaidiwa kutoka nje ya nyumba ili angalau aweze kuota jua. |
8 | Ny fambara voalohany amin'ity aretina ity dia ny fihozonan'ny loha tsy ankiato, ny tsy fahafahana misakafo sy misotro. | Dalili za kwanza za ugonjwa huu ni kutikisa tikisa kichwa na kushindwa kula na kunywa. |
9 | Avy eo, mampiseho fahatarana ara-tsaina sy ara-batana ilay zaza. | Na baadae mtoto anaharibikiwa akili na mwili kushindwa kufanya kazi. |
10 | Ogande iray mpanao gazety, Florence Naluyimba, no voalohany nandray andraikitra hanadihady sy nitondra ity olana ity hiseho masoandro. | Mwanahabari wa Uganda, Florence Naluyimba, ameshachukua hatua za awali kuchunguza na kuliweka bayana jambo hili. |
11 | Nilaza izy fa na dia miezaka mamatsy fanafody aza ny governemanta hanampiana ireo tra-pahavoazana amina tobim-pitsaboina 3, voatery mandeha an-tongotra lavitra ry zareo na mandeha bisikileta hamonjena ireo tobim-pitsaboana. | Anasema kuwa, pamoja na kuwa serekali inajaribu kutoa dawa katika vituo vitatu vya afya ili kuwasaidia waathirika, watu wanalazimika kusafiri umbali mrefu kwa miguu au kwa baiskeli ili kuvifikia vituo hivi. |
12 | Tsy afaka mandeha irery mankany amin'ny hopitaly ireo marary ary tsy maintsy babena na apetraka ambony bisikileta amina 30 km no mihoatra. | Wagonjwa hawawezi kwenda hospitali peke yao, hivyo wanapaswa kubebwa mgongoni au kubebwa kwa baiskeli na kusafiri umbali wa zaidi ya kilometa 30. |
13 | Mampifanintona matetika ity aretina ity ary indraindray dia mampienjera anaty afo, zava-maranitra na anaty dobo/ony, ka mitarika fahafatesana na faharatràna goavana. | Ugonjwa huu mara nyingi unapelekea mtu kukakamaa na wakati mwingine hali hii huwapelekea hata kuangukia kwenye moto, kuangukia vitu vyenye ncha kali au kwenye mabwawa/ kwenye mito hali inayoweza kusababisha kifo au kupata majeraha makubwa. |
14 | Maro ireo ankizy bory ratsam-batana toy ny ratsan-tànana tao anatin'ireny loza ireny. | Watoto wengi wameshapoteza viungo vya mwili kama vile vidole katika ajali hizi. |
15 | Indraindray aza malemy loatra ireo tra-doza ka tsy mahatomany intsony. | Wakati mwingine wagojwa wanaweza kuwa wadhaifu sana kiasi cha kushindwa hata kulia. |
16 | Ny Tobim-panaraha-maso ny aretina dia mikasa ny hanaparitaka “entona” (spray) amin'ny rivotra hamonoana ireo lalitra mainty, izay heverina fa antony voalohany mitarika ity aretina ity. | Kituo cha kukabiliana na ugojwa huu kimepanga kupulizia dawa kutoka angani ili kuangamiza inzi weusi wanaosadikiwa kuwa ndio chanzo kikubwa cha ugojwa huu. |
17 | Mbola tsy fantatra mazava anefa na hanampy izany na tsia. | Bado haifahamika sana kama njia hii itaweza kusaidia au la. |
18 | Mitaraina ireo mponina ogande fa nisy santionany nentina tany Etazonia tamin'ny 2010, fa tsy mbola nahazo vaovao marim-pototra mikasika ny fomba fitsaboana sy ny antony ry zareo hatramin'izao. | Wanavijiji nchini Uganda wanalalamika kuwa vipimo vilipelekwa nchini Marekani tangu mwaka 2010 lakini hadi sasa bado hawajapata taarifa za kuridhisha kuhusiana na kinga pamoja na visababishi vya ugojwa huu. |
19 | Ireto manaraka ireto dia sary vitsivitsy sy lahatsary YouTube momba ny aretina. | Zifuatazo ni baadhi ya picha na video kutoka kwenye mtandao wa YouTube kuhusiana na ugojwa huu. |
20 | Aretina mampihozona loha vao miandoha. | Ugojwa wa kuanguka katika hatua zake za awali. . |
21 | Sary: ugandaradionetwork.com | Picha kwa idhini ya ugandaradionetwork.com |
22 | Ankizy feno ratra ny tarehiny taorian'ny nianjerany tanaty afo nandritra ny fanintona Sary: 256news.com | Mtoto mwenye majeraha usoni baada ya kuanguka kwenye moto wakati alipokakamaa Picha kwa idhini ya 256news.com |